རྒྱབ་ཤ་དཀར་པོའི་དེབ་ཀྱི་ནང་དོན་ཆ་ཚང་འདིར་ཡོད།(༥)

བཞི། རིག་གནས་ཁེ་དབང་འགན་སྲུང་ལ་མུ་མཐུད་ཤུགས་སྣོན་ཐེབས་པ།

བོད་ཀྱིས་མི་རིགས་ཁག་གི་ཕུལ་བྱུང་སྲོལ་རྒྱུན་རིག་གནས་སྲུང་སྐྱོང་དང་། རྒྱུན་འཛིན། འཕེལ་རྒྱས་བཅས་ལ་ཚད་མཐོའི་མཐོང་ཆེན་བྱེད་པ་དང་། སྤྱི་པའི་རིག་གནས་ཞབས་ཞུའི་སྤུས་ཚད་རྒྱུན་ཆད་མེད་པར་ལེགས་སུ་གཏོང་བ། རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་སྤྱི་སྤྱོད་སྐད་ཡིག་ཁྱབ་གདལ་གཏོང་བ་དང་སྤྱོད་པ། བོད་སྐད་ཡིག་སྦྱོང་སྤྱོད་ཀྱི་ཁེ་དབང་འགན་སྲུང་བཅས་བྱས་པར་བརྟེན་བོད་ཀྱི་རིག་གནས་འཛུགས་སྐྱོང་ལ་སྔར་བྱུང་མྱོང་མེད་པའི་དར་རྒྱས་དང་འཕེལ་རྒྱས་བྱུང་བ་དང་མི་རིགས་ཁག་གི་མི་དམངས་ཀྱི་རིག་གནས་ཀྱི་ཁེ་དབང་ལ་འགན་སྲུང་ནུས་ལྡན་བྱུང་ཡོད།

—— མི་རིགས་ཁག་གི་ཕུལ་བྱུང་སྲོལ་རྒྱུན་རིག་གནས་རྒྱུན་འཛིན་དང་སྲུང་སྐྱོང་ཐུབ་པ།

མངོན་མིན་རིག་གནས་ཤུལ་བཞག་སྲུང་སྐྱོང་དང་རྒྱུན་འཛིན་ལ་ཤུགས་སྣོན་ཏན་ཏིག་བརྒྱབ་ཡོད། 2012ལོ་ནས་2024ལོ་བར་རིམ་རྩིས་བྱས་ན་ཀྲུང་དབྱང་དང་བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་ནོར་སྲིད་ཀྱིས་ཆེད་དངུལ་སྒོར་དུང་ཕྱུར་4.73བཏང་བ་དེ་དག་བོད་ཀྱི་མངོན་མིན་རིག་གནས་ཤུལ་བཞག་གི་མཚོན་བྱེད་རང་བཞིན་གྱི་རྣམ་གྲངས་སྲུང་སྐྱོང་དང་། རྒྱལ་ཁབ་རིམ་པའི་མངོན་མིན་རིག་གནས་ཤུལ་བཞག་གི་མཚོན་བྱེད་རང་བཞིན་གྱི་རྒྱུན་འཛིན་པ་ཐོ་འགོད་ལས་དོན། ཁྲིད་སྦྱོང་བྱེད་སྒོ་དང་དེ་བཞིན་སྲུང་སྐྱོང་བེད་སྤྱོད་ཀྱི་སྒྲིག་བཀོད་འཛུགས་སྐྲུན་སོགས་ལ་སྤྱད་ཡོད། བོད་དུ་ད་ཆ་རིམ་ཁག་དང་རིགས་ཁག་གི་མངོན་མིན་རིག་གནས་ཤུལ་བཞག་གི་མཚོན་བྱེད་རང་བཞིན་གྱི་རྣམ་གྲངས་2760དང་མཚོན་བྱེད་རང་བཞིན་གྱི་རྒྱུན་འཛིན་པ་1668ཡོད། 《གེ་སར》དང་། ལྷ་མོ། བོད་ལུགས་གསོ་རིག་གི་ལུམས་བཅོས་སོགས་མཉམ་འབྲེལ་རྒྱལ་ཚོགས་སློབ་གསོ་ཚན་རིག་རིག་གནས་རྩ་འཛུགས་ཀྱི་མིའི་རིགས་ཀྱི་མངོན་མིན་རིག་གནས་ཤུལ་བཞག་གི་མཚོན་བྱེད་བརྩམས་ཆོས་ཀྱི་མིང་གཞུང་དུ་བཅུག་པ་དང་། རྒྱལ་ཁབ་རིམ་པའི་ཐོན་སྐྱེད་རང་བཞིན་གྱི་སྲུང་སྐྱོང་གི་དཔེ་སྟོན་རྟེན་གཞི་5དང་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་རིམ་པའི་ཐོན་སྐྱེད་རང་བཞིན་གྱི་སྲུང་སྐྱོང་གི་དཔེ་སྟོན་རྟེན་གཞི་12གཏན་འཁེལ་བྱས་པ། མངོན་མིན་རིག་གནས་ཤུལ་བཞག་གི་ཁྱད་ཆོས་ལྡན་པའི་རྫོང་དང་། ཤང་། གྲོང་ཚོ་བཅས་8དང་། མངོན་མིན་རིག་གནས་ཤུལ་བཞག་གི་ཡུལ་སྐོར་མཛེས་ལྗོངས་ཁུལ(ས་ཚིགས)19 མངོན་མིན་རིག་གནས་ཤུལ་བཞག་གི་ཁྲིད་སྦྱོང་རྟེན་གཞི་159 དམངས་ཁྲོད་ཀྱི་ལྷ་མོ་རུ་ཁག་153བཅས་ལ་མིང་བཏགས་པ། ལོ་ན་མཐོ་བའི་རྒྱལ་ཁབ་རིམ་པའི་མཚོན་བྱེད་རང་བཞིན་གྱི་རྒྱུན་འཛིན་པ་66དང་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་རིམ་པའི་མཚོན་བྱེད་རང་བཞིན་གྱི་རྒྱུན་འཛིན་པ་8ལ་རིག་གནས་མྱུར་སྐྱོབ་རང་བཞིན་གྱི་ཟིན་འགོད་ལས་དོན་ལེགས་སྒྲུབ་བྱས་པ། མངོན་མིན་རིག་གནས་ཤུལ་བཞག་གི་བཟོ་ཁང་224བཙུགས་པ་བཅས་མངོན་མིན་རིག་གནས་ཤུལ་བཞག་གི་རྣམ་གྲངས་ཁག་རྒྱུན་འཛིན་དང་སྲུང་སྐྱོང་སྒོས་འཕེལ་རྒྱས་ནུས་ལྡན་ཐུབ་ཡོད།

རིག་དངོས་གནའ་ཤུལ་ལ་སྲུང་སྐྱོང་ཡག་པོ་བྱས་པ། 2024ལོའི་ཟླ་12བར་བོད་ཀྱིས་རིག་དངོས་ས་ཚིགས་ཁག་4468དང་རིམ་ཁག་རིག་དངོས་སྲུང་སྐྱོང་ཚན་པ་2373(དེའི་ནང་རྒྱལ་ཡོངས་ཀྱི་གཙོ་གནད་རིག་དངོས་སྲུང་སྐྱོང་ཚན་པ་70ཚུད་པ) འཛམ་གླིང་གི་རིག་གནས་ཤུལ་བཞག་1དང་ས་ཚིགས་3(ཕོ་བྲང་པོ་ཏ་ལ་དང་། ནོར་བུ་གླིང་ཁ། ལྷ་ལྡན་གཙུག་ལག་ཁང) གསར་བརྗེའི་གནའ་ཤུལ་155 རྟེན་མཛོད་ཁང་དང་། འགྲེམས་སྟོན་ཁང་། དྲན་གསོ་ཁང་བཅས་43 གསར་བརྗེའི་རིག་དངོས་མིང་གཞུང་155བཅས་ལ་བརྟག་དཔྱད་དང་ཐོ་འགོད་བྱས་ཡོད། བྲག་ཕུག་ལྷ་ཁང་277སོགས་ཐོན་ཁུངས་ལ་བརྟག་ཞིབ་ལེགས་སྒྲུབ་བྱས་པ་དང་། རྡོ་རིང་དང་རྡོ་བརྐོས་ཁག་15རྒྱལ་ཁབ་རིག་དངོས་ཅུད་ཀྱི་ཁག་དང་པོའི་གནའ་རབས་ཀྱི་རྡོ་རིང་གྲགས་ཅན་དང་རྡོ་བརྐོས་གྲགས་ཅན་གྱི་རིག་དངོས་མིང་གཞུང་དུ་ཚུད་ཡོད། 2016ལོ་ནས་2024ལོ་བར་རིམ་རྩིས་བྱས་ན་མ་དངུལ་སྒོར་དུང་ཕྱུར་28.42བཏང་སྟེ་རིག་དངོས་སྲུང་སྐྱོབ་དང་ཉམས་གསོའི་རྣམ་གྲངས་ཁག་377ལག་བསྟར་བྱས་པ་དང་། “གནའ་དཔྱད་རྟོག་ཞིབ་ཀྱི་ཀྲུང་གོ”དང“ས་མཐོའི་གནའ་དཔྱད་རྟོག་ཞིབ་ཆེན་པོའི”གཙོ་གནད་རྣམ་གྲངས་ལ་སྐུལ་འདེད་ཧུར་ཐག་བཏང་བ་དང་། 2016ལོ་ནས་2024ལོ་བར་གནའ་དཔྱད་རྟོག་ཞིབ་སྔོག་འདོན་གྱི་རྣམ་གྲངས་ཁག་102ལག་བསྟར་བྱས་པའི་ནང་རང་འགུལ་རང་བཞིན་གྱི་གནའ་དཔྱད་རྟོག་ཞིབ་སྔོག་འདོན་རྣམ་གྲངས་ཁག་70དང་མྱུར་སྐྱོབ་རང་བཞིན་གྱི་སྔོག་འདོན་རྣམ་གྲངས་ཁག་32ཡོད། རིག་དངོས་འགྲེམས་སྟོན་ཐེངས་21གཉེར་ནས་རྟེན་མཛོད་ཁང་གི“སྤྲིན་ཚོམ་འགྲེམས་སྟོན”ཁག་10བཏོན་ཡོད།

གནའ་དཔེ་དང་ཚད་ལྡན་ཡིག་ཆར་ཚན་རིག་དང་མཐུན་པའི་སྲུང་སྐྱོང་བྱས་ཡོད། 2018ལོའི་ལོ་མཇུག་ཏུ་བོད་ཀྱིས་དུས་འཁོར་ལོ་10དང་མ་དངུལ་སྒོར་དུང་ཕྱུར་3ཙམ་གཏོང་རྩིས་ཡོད་པའི་ཕོ་བྲང་པོ་ཏ་ལའི་ཤིང་ཏ་ལའི་ལོ་མའི་ཆོས་དཔེ་སོགས་གནའ་དཔེ་དང་ཚད་ལྡན་ཡིག་ཆ་སྲུང་སྐྱོང་བེད་སྤྱོད་རྣམ་གྲངས་སྐྲུན་འགོ་ཚུགས་པ་དང་མིག་སྔར་དུས་ཐེངས་དང་པོ་དང་གཉིས་པའི་རྣམ་གྲངས་ལ་ཞིབ་བཤེར་རྩིས་ལེན་ཐུབ་ཡོད། བོད་ལྗོངས་གནའ་དཔེ་སྲུང་སྐྱོང་ལྟེ་གནས་ཀྱིས་གནའ་དཔེ་དང་ཚད་ལྡན་ཡིག་ཆ་སྲུང་སྐྱོང་བྱ་ཐབས་གསར་གཏོད་བྱས་ཤིང་། 2024ལོའི་ཟླ་12པའི་བར་གོ་ལ་ཧྲིལ་པོའི“སྤྲིན་ཚོམ་མཉམ་སྤྱོད”ལས་སྟེགས་སུ་རྩ་ཆེའི་གནའ་དཔེ་ཁྲི་6.7ལྷག་ཙམ་ཡར་སྐྱེལ་བྱས་པ་དང་ཉར་ཚགས་ཚན་པ་1180ཡིས་ཉར་ཚགས་བྱས་པའི་གནའ་དཔེ་དང་ཚད་ལྡན་ཡིག་ཆ་18000ལྷག་ཙམ་ཡོངས་བཤེར་ཐོ་འགོད་བྱས་པ་མ་ཟད། གནའ་དཔེ་305《རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་རྩ་ཆེའི་གནའ་དཔེའི་མིང་གཞུང》དུ་བདམས་པ་དང་ཆ་ལག་མི་ཚང་བའི་གནའ་དཔེ་དང་ཚད་ལྡན་ཡིག་ཆ་ཤོག་ལྷེ་13990ཙམ་ཉམས་གསོ་བྱས་ཡོད། 2013ལོར་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱིས《ཀྲུང་ཧྭའི་བོད་ཡིག་རིག་མཛོད་ཆེན་མོའི》གཙོ་གནད་རིག་གནས་འདུ་འགོད་སྒྲིག་འཛུགས་བྱས་ནས་ལག་བསྟར་བྱས་ཏེ། ཐུ་བྷོད་དུས་སྐབས་ནས་བོད་ཞི་བས་བཅིངས་འགྲོལ་མ་བཏང་གོང་བར་གྱི་བོད་ཡིག་ཚད་ལྡན་ཡིག་ཆའི་དཔེ་དེབ་དཔེ་སྐྲུན་བྱས་ཤིང་། མིག་སྔར་དཔེ་དེབ་སྣ་ཁ་12དང་བམ་པོ་201ལེགས་གྲུབ་ཟིན་པར་ཁྱོན་བསྡོམས་ཡིག་འབྲུ་དུང་ཕྱུར་1.28ཙམ་ཡོད། 2023ལོའི་ཟླ་11པར《བོད་ཀྱི་གསོ་རིག་ཀུན་འདུས་ཆེན་མོ》(དེབ་206)དཔེ་སྐྲུན་བྱས་པའི་ནང་བོད་ཀྱི་གསོ་རིག་གི་གནའ་དཔེ་3022བསྡུས་ཡོད།

—— སྤྱི་པའི་རིག་གནས་ཞབས་ཞུའི་ཆུ་ཚད་རྒྱུན་ཆད་མེད་པར་གོང་མཐོར་ཕྱིན་པ།

སྤྱི་པའི་རིག་གནས་ཞབས་ཞུ་དོ་སྙོམས་ཅན་ལ་སྐུལ་འདེད་བཏང་ཡོད། 2012ལོ་ནས་བཟུང་ཀྲུང་དབྱང་གིས་རིམ་རྩིས་བྱས་ན་མ་དངུལ་སྒོར་དུང་ཕྱུར་48.9བཏང་བ་དེ་དག་བོད་ཀྱི་སྤྱི་པའི་རིག་གནས་འཛུགས་སྐྱོང་ཐད་སྤྱད་ཡོད། 2024ལོ་བར་བོད་དུ་རྟེན་མཛོད་ཁང་དང་། འགྲེམས་སྟོན་ཁང་། དྲན་གསོ་ཁང་བཅས་ཁྱོན་43དང་། དཔེ་མཛོད་ཁང་82 མང་ཚོགས་སྒྱུ་རྩལ་ཁང(རིག་གནས་བྱེད་སྒོ་ལྟེ་གནས)82 ཤང་དང་གྲོང་རྡལ་གྱི་ཕྱོགས་བསྡུས་རིག་གནས་ས་ཚིགས་697 རིག་གནས་ཐང་ཆེན་1600ལྷག་ཙམ་ཡོད་པ་དང་། རྫོང(ཆུས་དང་གྲོང་ཁྱེར)74ལ་གར་སྟེགས་རླངས་འཁོར་དང་དཔེ་མཛོད་རླངས་འཁོར་བཀོད་སྒྲིག་བྱས་པ་བཅས་ལས་རིམ་ལྔའི་སྤྱི་པའི་རིག་གནས་སྒྲིག་བཀོད་དྲ་རྒྱ་གཞི་རྩའི་ཆ་ནས་གྲུབ་ཡོད། ཀྲུང་གོའི་དམངས་ཁྲོད་རིག་གནས་སྒྱུ་རྩལ་ཕ་ཡུལ་14འཛུགས་གཏོད་བྱས་པ་དང་། རང་སྐྱོང་ལྗོངས་རིམ་པའི་དམངས་ཁྲོད་རིག་གནས་སྒྱུ་རྩལ་ཕ་ཡུལ་89ལ་མིང་བཏགས་ཡོད། 2023ལོའི་ཟླ་12པར་བོད་ལྗོངས་ཟློས་གར་ཆེ་མོ་ཁང་བསྐྲུན་ནས་སྤྱོད་འགོ་ཚུགས་ཡོད།

སྤྱི་པའི་རིག་གནས་ཞབས་ཞུའི་སྤྱོད་འཐུས་རང་བཞིན་ལ་སྐུལ་འདེད་བཏང་བ། གཞི་རིམ་གྱི་རིག་གནས་ཞབས་ཞུའི་དཔུང་ཁག་མུ་མཐུད་སྟོབས་ཆེར་ཕྱིན་ནས་ད་ཆ་བོད་དུ་རྫོང(ཆུས་དང་གྲོང་ཁྱེར)གི་སྒྱུ་རྩལ་ཚོགས་པ་76དང་། དམངས་ཁྲོད་ལྷ་མོ་རུ་ཁག་153 ཤང་དང་གྲོང་རྡལ་གྱི་རིག་རྩལ་འཁྲབ་སྟོན་རུ་ཁག་395 སྒྲིག་ཚུད་གྲོང་ཚོའི(གྲོང་ལྷན)རིག་རྩལ་འཁྲབ་སྟོན་རུ་ཁག་5492བཅས་ཡོད་པ་མ་ཟད། ཆེད་ལས་དང་ལས་ཞོར་གྱི་རིག་རྩལ་འཁྲབ་སྟོན་པ་ཁྲི་10ལྷག་ཙམ་ཟིན་པ་དག་གིས་རྒྱ་ཆེའི་ཞིང་འབྲོག་མང་ཚོགས་ལ་ཐག་ཉེ་ས་ནས་འཁྲབ་སྟོན་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། གྲོང་གསེབ་ཀྱི་གློག་བརྙན་སྟོན་ཐབས་ཕྱོགས་ཡོངས་ནས་གྲངས་འཛིན་ཅན་དུ་འགྱུར་བ་དང་གྲངས་འཛིན་གློག་བརྙན་སྟོན་པའི་སྒྲིག་ཆས་478ཀྱིས་ལོ་ལྟར་གློག་བརྙན་ཐེངས་ཁྲི་6.3ལྷག་ཙམ་སྟོན་གྱི་ཡོད། 2024ལོར་ཞབས་བྲོའི་ཟློས་གར《གངས་རིའི་འཇའ་ཚོན》དང་ཡུལ་རྣམ་གླུ་གར་སྙན་ངག《བོད་ཤར་རྒྱུད་ཀྱི་བུ་ཕྲུག་གི་བརྩེ་བ》སོགས་སྤུས་ཚད་མཐོ་བའི་རིག་རྩལ་བརྩམས་ཆོས་རྩེ་གྲ་སྟོང་ཙམ་བཏོན་ཡོད། “སྐལ་བཟང་མེ་ཏོག་གི་འཁྲབ་སྟོན་དུས་ཚིགས”གསར་གཏོད་བྱས་ནས་བཏོན་ཏེ་གཏམ་བརྗོད་ཟློས་གར་དང་། གླུ་གར་མཚན་ཚོགས། ལྷ་མོ། རོལ་དབྱངས་འདུ་ཚོགས་སོགས་རིག་རྩལ་འཁྲབ་སྟོན་སྣ་ཚོགས་ཐེངས་88བྱས་པས་དྲ་ཐོག་དང་དྲ་ཕྱི་ནས་ཕན་པ་ཐོབ་པའི་མི་རིགས་ཁག་གི་མང་ཚོགས་མི་ཐེངས་ཁྲི་བརྒྱ་ལྷག་ཙམ་ཟིན་ཡོད། གཞི་རིམ་གྱི་རིག་གནས་སྒྲིག་བཀོད་ཞབས་ཞུའི་ནུས་པ་སྔར་བས་ཆེ་རུ་ཕྱིན་པ་དང་རྫོང་དང་། ཤང་། གྲོང་ཚོ་བཅས་རིམ་གསུམ་གྱི་དུས་རབས་གསར་པའི་ཤེས་དཔལ་ལག་ལེན་ལྟེ་གནས(སུའོ་དང་ས་ཚིགས)6312བསྐྲུན་པ་དང་། རླུང་འཕྲིན་དང་བརྙན་འཕྲིན་ཕྱོགས་བསྡུས་མི་འབོར་ལ་ཁྱབ་ཚད་99.54%དང་99.67%སོ་སོར་ཟིན་ཡོད། གཞི་རིམ་གྱི་སྤྱི་པའི་རིག་གནས་ཞབས་ཞུའི་དྲ་རྒྱ་རྒྱུན་ཆད་མེད་པར་འཐུས་སྒོ་ཚང་དུ་ཕྱིན་ནས་མི་རིགས་ཁག་གི་མི་དམངས་ལ་སྤྱི་པའི་རིག་གནས་ཞབས་ཞུ་མཉམ་སྤྱོད་ཐུབ་ཡོད།

སྤྱི་པའི་རིག་གནས་ཞབས་ཞུ་ཆ་འཕྲིན་ཅན་ལ་སྐུལ་འདེད་བཏང་ཡོད། རིག་ལྡན་དཔེ་མཛོད་ཁང་དང་སྤྱི་པའི་རིག་གནས་སྤྲིན་ཚོམ་འཛུགས་སྐྲུན་ལག་བསྟར་བྱས་ཏེ། རྫོང་རིམ་པའི་དཔེ་མཛོད་ཁང(རིག་གནས་ཁང)གི་སྤྱི་ཁྱབ་ཁང་དང་ཡན་ལག་ཁང་གི་ལམ་ལུགས་འཛུགས་སྐྱོང་གི་ཚོད་ལྟར་སྐུལ་འདེད་བཏང་ཞིང་། ཐང་བོད་གནའ་ལམ་དང་ཇ་རྟའི་གནའ་ལམ(ཆབ་མདོ་དུམ་བུ)གྱི་རིག་དངོས་གྲངས་འཛིན་ཅན་གྱི་འགྲེམས་ཁང་བསྐྲུན་ཡོད། ལག་རྩལ་གསར་པ་དང་སྨྱན་སྦྱོར་གསར་པའི་བརྒྱུད་སྤེལ་བྱ་ཐབས་སྤྱད་དེ་བོད་ཀྱི་མི་རིགས་ཁག་གི་མི་དམངས་ལ་ཕྱོགས་ནས་རྒྱུན་གཏན་ཅན་གྱི་རིག་རྩལ་འཁྲབ་སྟོན་དྲ་རྒྱའི་ཐད་གཏོང་དང་། དྲ་ཐོག་སློབ་སྦྱོང་། བྱེད་སྒོ་གསོ་སྦྱོང་སོགས་ཀྱི་རིག་གནས་ཞབས་ཞུ་མཁོ་འདོན་བྱས་ཡོད། བོད་ཀྱི་རིམ་ཁག་སྤྱི་པའི་རིག་གནས་སྒྲིག་གཞིས་ལོ་རེར་ཆ་སྙོམས་རིག་གནས་དམངས་ཕན་གྱི་བྱེད་སྒོ་ཐེངས་ཁྲི་10ལྷག་ཙམ་སྤེལ་བར་ཕན་པ་ཐོབ་མཁན་མང་ཚོགས་མི་ཐེངས་ཁྲི་1500ལྷག་ཙམ་ཟིན་ཡོད། སྤྱི་ཚོགས་རིང་ལུགས་ཀྱི་སྔོན་ཐོན་རིག་གནས་ཀྱི་གཡུལ་ས་གཞི་རིམ་དུ་སྣུར་སྲིང་བྱེད་པར་རྒྱུན་མཐུད་སྐུལ་འདེད་བཏང་ནས་སྤྱི་པའི་རིག་གནས་ཞབས་ཞུའི“མཐའ་མའི་འགག་གནད”རིམ་བཞིན་བསལ་ཡོད།

—— བོད་སྐད་ཡིག་སློབ་སྦྱོང་དང་བེད་སྤྱོད་ཀྱི་ཁེ་དབང་འགན་སྲུང་ནུས་ལྡན་ཐུབ་པ།

སྲིད་འཛིན་ཁྱབ་ཁོངས་སུ་བོད་སྐད་ཡིག་བེད་སྤྱོད་ཀྱི་ཁེ་དབང་འགན་སྲུང་བྱས་ཡོད། བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་མི་དམངས་འཐུས་མི་ཚོགས་ཆེན་ཐོག་གྲོས་འཆམ་བྱུང་བའི་གྲོས་ཆོད་དང་ཁྲིམས་སྲོལ་དང་། བོད་ཀྱི་རིམ་ཁག་སྲིད་གཞུང་དང་སྲིད་གཞུང་སྡེ་ཚན་ཁག་གིས་བཀྲམ་པའི་ཡོངས་ཁྱབ་རང་བཞིན་གྱི་ཡིག་ཆ་དང་ཡོངས་བསྒྲགས་བྱས་པའི་སྤྱི་བསྒྲགས་ལ་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་སྤྱི་སྤྱོད་སྐད་ཡིག་དང་བོད་སྐད་ཡིག་མཉམ་དུ་སྤྱོད་ཀྱི་ཡོད།

དཔེ་སྐྲུན་དང་། སྨྱན་སྦྱོར། འཚོ་བ་སོགས་ཀྱི་ཁྱབ་ཁོངས་སུ་བོད་སྐད་ཡིག་རྒྱ་ཁྱབ་ངང་སྤྱད་ཡོད། 2024ལོའི་ལོ་མཇུག་བར་བོད་ཀྱིས་བོད་ཡིག་དུས་དེབ་རིགས་17དང་བོད་ཡིག་ཚགས་པར་རིགས་11ཡོངས་བསྒྲགས་འགྲེམས་སྤེལ་བྱས་པ་དང་རིམ་རྩིས་བྱས་ན་བོད་ཡིག་དཔེ་དེབ་རིགས་8794དང་དེབ་ཁྲི་4685པར་སྐྲུན་བྱས་ཡོད། སྲོལ་རྒྱུན་གྱི་ཚགས་པར་དང་དུས་དེབ་དང་། རླུང་འཕྲིན། གློག་བརྙན་བརྙན་འཕྲིན། དྲ་རྒྱ་བཅས་ཀྱི་རྨང་གཞིའི་ཐོག་བོད་སྐད་ཀྱི་སྨྱན་སྦྱོར་གསར་པ་འཕེལ་རྒྱས་བཏང་བ་དང་། གཞུང་ཕྱོགས་ཨང་རྟགས་དང་སྤྱི་ཚོགས་འབྲེལ་བའི་སྨྱན་སྦྱོར་སྣ་ཚོགས་རྒྱུན་ཆད་མེད་པར་ཐོན་ནས་བོད་སྐད་ཡིག་བེད་སྤྱོད་ཀྱི་ཁྱབ་ཁོངས་ཇེ་ཆེར་བཏང་ཡོད། ལོ་རེར་མི་རིགས་སྐད་ཡིག་རླུང་འཕྲིན་ལེ་ཚན་སྒྱུར་བཟོ་བྱས་པའི་དུས་ཡུན་ཆུ་ཚོད་15000ལས་བརྒལ་བ་དང་། ལོ་རེར་མི་རིགས་སྐད་ཡིག་གི་གློག་བརྙན་སྒྱུར་བཟོ་བྱེད་ཚད་གློག་བརྙན་80ལས་བརྒལ་བ། ལོ་རེར་མི་རིགས་སྐད་ཡིག་གི་བརྙན་འཕྲིན་ལེ་ཚན་སྒྱུར་བཟོ་བྱས་པའི་དུས་ཡུན་ཆུ་ཚོད་7300ཟིན་པ་བཅས་རེད། སྤྱི་པའི་ཁུལ་གྱི་སྒྲིག་བཀོད་དང་། མིང་བྱང་། བརྡ་ཁྱབ་བཅས་ཚང་མར་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་སྤྱི་སྤྱོད་སྐད་ཡིག་དང་བོད་སྐད་ཡིག་སྤྱད་ཡོད་པ་དང་། འཕྲོད་བསྟེན་དང་། སྦྲག་སྲིད། འཕྲིན་གཏོང་། འགྲིམ་འགྲུལ། དངུལ་རྩ། ཚན་རྩལ་སོགས་ཁྱབ་ཁོངས་སུ་བོད་སྐད་ཡིག་རྒྱ་ཁྱབ་ངང་སྤྱད་ཡོད།

སློབ་གསོ་དང་ཐ་སྙད་ཚད་ལྡན་ཅན་གྱི་ཁྱབ་ཁོངས་སུ་བོད་སྐད་ཡིག་སློབ་སྦྱོང་དང་འཕེལ་རྒྱས་གཏོང་བའི་དབང་ཆ་འགན་སྲུང་བྱས་ཡོད། བོད་ཀྱི་སློབ་གྲྭ་འབྲིང་ཆུང་ཚང་མར་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་སྤྱི་སྤྱོད་སྐད་ཡིག་སློབ་ཚན་དང་བོད་སྐད་ཡིག་སློབ་ཚན་བཀོད་སྒྲིག་བྱས་ཡོད། 2015ལོའི་ལོ་མཇུག་ཏུ་རང་རྒྱལ་གྱི་གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་ཡི་གེའི་ཆ་འཕྲིན་ལག་རྩལ་ཐ་སྙད་ཀྱི་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ཚད་གཞི《ཆ་འཕྲིན་ལག་རྩལ་སྐོར་གྱི་བོད་ཡིག་ཐ་སྙད》དངོས་སུ་ཁྱབ་བསྒྲགས་བྱས་ཡོད། རྒྱལ་ཡོངས་བོད་སྐད་ཐ་སྙད་ཚད་ལྡན་ཅན་ལས་དོན་ཨུ་ལྷན་གྱིས་2018ལོ་དང་2022ལོར་སྔ་རྗེས་སུ་བོད་སྐད་ཀྱི་ཐ་སྙད་གསར་པ་1500དང་2200ཁྱབ་བསྒྲགས་བྱས་ཡོད། 2023ལོར་ཤར་གཏོང་ཐུབ་པའི་རྒྱ་བོད་ཤན་སྦྱར་ཐ་སྙད་འཚོལ་བཤེར་ལས་སྟེགས་ནང་ཚད་ལྡན་ཐ་སྙད་ཁྲི་30ཡི་གྲངས་གཞིའི་མཛོད་བཙུགས་ཡོད།